БУА РАЙОНЫ ҺӘМ БУА ШӘҺӘРЕ ТАРИХЫ

Буа муниципаль районы Татарстан Республикасының көньяк-көнбатыш өлешендә урнашкан. Көньяк чиге Ульяновск өлкәсенең Чынлы районы белән чиктәш, көньяк-көнбатыштан Татарстан Республикасының Чүпрәле районы белән, көнбатыштан — Чуаш Республикасының Яльчик районы белән, төньяктан – Апас, көнчыгыштан — Тәтеш районнары белән чиктәш. Буа шәһәре-Буа муниципаль районының административ үзәге. Буа шәһәре аша федераль әһәмияттәге автомобиль һәм тимер юллар уза.

Буа муниципаль районы территориясендә 30 авыл һәм 1 шәһәр җирлегенә берләштерелгән 96 торак пункт бар.

Район территориясендә кара туфраклар өстенлек итә, районның 75% мәйданын били. Җирләре күбесенчә селтесезләнгән уртача гумуслы кара туфраклар. Елга террасаларында һәм үзәннәренең авыш сөзәклекләрендә лёссыман балчыклы туфракларда һәм кызыл балчыкларда гумуслы (9% артык) уңдырышлы типик кара туфраклар формалашкан.

Зөя елгасының уңъяк ярында төрле астиптагы соры урман туфраклары таралган.

Территориянең 6,6% урман алып тора. Районның төньяк-көнчыгышында һәм көнчыгышында Зөя елгасының уңъяк ярында чагыштырмача зур урман массивлары бар.

Киң яфраклы имән, юкә, өрәңге, карама урманнары өстенлек итә. Карлы елгасы үзәненең комсу туфракларында каен, усак, урыны белән имән һәм юкә катнаш нарат урманнары үсә.

Хайваннар дөньясында төлке, сусар, янутсыман эт, поши, кабан дуңгызы, үр куян, шулай ук сәнәгый әһәмияткә ия кондыз һәм ондатра; ачык урыннарда ТРның Кызыл китабына кертелгән соры әрлән, дала чуар тычканы, зур кушаяк очрый.

70 төрдән артык кош, шул исәптән ТРның Кызыл китабына кертелгән соры һәм озын койрыклы ябалак, саз ябалагы, кызылаяк шөлди, үлән шөлдие, һөдһөд очрый.

Климат уртача-континенталь. Климатына килгәндә, җәе җылы һәм чагыштырмача дымлы, кышы салкын һәм карлы.

 Гомуми мәгълүмат

Район 1930 елның 10 августында оештырыла.

Үзәге – Буа шәһәре.

Мәйданы – 1543,6 кв.км.

Халкы – 2017 елда 43537 кеше (2002 елгы халык исәбе буенча татарлар –61,5%, чуашлар – 29,1%, руслар – 8,8%)
 

Авыл хуҗалыгы

Буа районы күп еллар дәвамында авыл хуҗалыгы җитештерүендә алдынгылардан калышмый һәм Татарстанның иң яхшы аграр районнары өчлегенә керә.

Авыл хуҗалыгы тармагы "Ак Барс" холдинг компаниясенең 5 эре агрофирмасы, 9 мөстәкыйль һәм 68-фермер хуҗалыгы берләштерелгән. Авыл хуҗалыгы җирләре мәйданы-119,3 мең гектар, шул исәптән 96,5 мең гектар сөрүлек җирләре. Игелә торган төп культуралар-сабан һәм көзге бодай, арыш, арпа, борчак, шикәр чөгендере.

2014 елда район игенчеләре 140 мең тоннадан артык бөртекле һәм кузаклы культуралар җыеп алдылар, уңдырышлылык-гектардан 26,1 центнер, 208 мең тонна шикәр чөгендере, уңдырышлылык-гектарыннан 307 центнер.

Тулаем алганда, тармак буенча 253 мең тонна ашлык берәмлекләрендә җитештерелгән,уңдырышлылык гектардан 27,9 центнер. 2015 ел уңышы өчен 21,4 мең гектар мәйданда, бу бөртекле культураның 39% ын тәшкил итә, көзге культуралар чәчелгән, шул исәптән 90% тан артыгы — көзге бодай.

Соңгы елларда сатып алынган заманча техника ресурсларны саклау технологияләрен уңышлы гамәлгә кертергә мөмкинлек бирә. 2014 елда гына да 155 миллион сумлык техника сатып алынган. Ашлык җыю комбайннары паркы–8% ка, тракторлар 4% ка яңартылган. Моннан тыш, туфрак эшкәртү машиналары, азык җыю комбайннары сатып алынган. Аларны нәтиҗәле куллану хуҗалыкларга механизатор кадрлары җитмәүне компенсацияләргә, хезмәт җитештерүчәнлеген һәм башкарыла торган эшләрнең сыйфатын арттырырга мөмкинлек бирә.

Шул ук вакытта авыл хуҗалыгы  җитештерүенең иң тотрыклы тармагы буларак, терлекчелекне үстерүгә зур игътибар бирелә. Хисап елында 35 мең тоннадан артык сөт җитештерелгән (үсеш — 110 %), 15 мең 325 тонна ит (үсеш – 101%). 2018 елга сөт һәм ит җитештерү күләмен 1,5 тапкырга арттыру планлаштырыла. «Ак Барс Буа», «Авангард» агрофирмалары, «Коммуна», «Бола», «Кыят» һәм «Ямбулат» хуҗалыклары тарафыннан сөт үткәргеч һәм суыту җиһазлары урнаштырылган сыер абзарларын реконструкцияләү бу максатка ирешүгә юнәлтелгән.

Сәнәгать

Сәнәгатьне шәһәрдә урнашкан 5 предприятие тәкъдим итә: «Буа шикәре» ҖЧҖ, «Русский стандарт Водка» «Буа спирт заводы» ҖЧҖ, «Буа машина төзелеше заводы» ҖЧҖ, «Әхмәт ЭМЗ» ЯАҖ. Төзелеш оешмалары арасында иң эреләре - «Вираж» ЯАҖ, «ПМК-6» ҖЧҖ, «ПМК-5» ҖЧҖ, «МСО» ЯАҖ, «Энергия-Буа» ҖЧҖ.

Шәһәрдә «Таттрансгаз» ҖЧҖнең– Буагазы , «Татэнерго» АҖнең - Буа электр челтәрләре, Буа районының «Төньяк-көнбатыш магистраль нефть үткәргечләр» ААҖнең – НПС «Студенец» структур бүлекчәләре эшли.

Машина төзелеше тармагы Буа машина төзелеше һәм Әхмәт электр механика заводлары тарафыннан тәкъдим ителгән.

«Русский Стандарт Водка» ҖЧҖ филиалы Буа спирт заводында 2012 елда предприятиене масштаблы модернизацияләү тәмамланды, нәтиҗәдә завод Россиядә иң заманча завод булды һәм 2012 елның июлендә проект куәтенә чыкты.

Мәдәният һәм спорт

Буа муниципаль районында 69 мәдәният учреждениесе эшли, шулардан: 1 - «Район мәдәният йорты» муниципаль учреждениесенең 63 аерымланган структур бүлекчәсе, 1 муниципаль учреждение - «Буа туган якны өйрәнү музее» муниципаль учреждениесе, 1 нче номерлы «Буа балалар сәнгать мәктәбе» балаларга өстәмә белем бирү учреждениесе, 2 балалар-яшүсмерләр спорт мәктәбе, 34 авыл филиалы булган «Җирлекара үзәк китапханә» муниципаль учреждениесе, 1 нче номерлы - «Буа шәһәрендә гаилә укуы китапханәсе».

Физкультура һәм спортны үстерү буенча эзлекле эш иң мөһим һәм нәтиҗәле юнәлешләрнең берсе булып тора, ул спорт объектлары һәм учреждениеләр челтәрен киңәйтүне, аларның матди-техник базасын ныгытуны да, шулай ук педагоглар һәм тренерларның эшен камилләштерүне дә үз эченә ала.

Районда 60 мәчет, 8 чиркәү бар, Бөтендөнья татар конгрессы, Рус милли-мәдәни берләшмәсе, Чуаш милли мәдәни автономиясе вәкиллеге эшли, аларның вәкилләре дини һәм иҗтимагый оешмалар белән хезмәттәшлек буенча Иҗтимагый советка керә.

Массакүләм мәгълүмат чаралары

Районда 2000 елдан башлап «Буа дулканнары» телерадиокомпаниясе эшли.

«Байрак» район газетасы өч телдә нәшер ителә.

Буа һәм Буа районы тарихы

Буа җирләре Казан ханлыгы составына керә, ә Иван Грозный яулап алганнан соң Россиягә кушыла.

XVI гасырда биредә ногайлылардан яклау өчен чик буе «киртәләре» нең берсе – «Карлинский вал» дип аталган җир өелмәсе төзелә. Ул Карлы елгасы артындагы шәһәрдән өч чакрым ераклыкта башлана һәм елга буйлап 20 чакрымга өскә таба сузыла. Өелмә хан заманында ук булган дигән версия дә бар. Хәзерге вакытта урыны белән ул юкка чыккан, һәм аның аерым өлешләре генә сакланып калган.

Шәһәргә нигез салынуның датасы төгәл - 1780 елның 15 сентябрендә. Екатерина II указ чыгара, соңрак губерна итеп үзгәртелә.

Бу административ реформа кысаларында башкарылган. Шәһәрләр саны сәүдә, һөнәрчелек, сәнәгать эшчәнлеген үстерү максатыннан арткан.

Буа өязе Сембернең төньяк өлешендә урнашкан. Өязнең төньяк-көнбатыш ягында урманнар киң җәелгән,көньяк-көнчыгыш өлеше кара туфракка бай дала була.

ХІХ гасыр башындагы план буенча, шәһәрдә ике таш корылма – Троицк чиркәве һәм дәүләт урыннары бинасы булган. Ике бина да сакланган. Совет чорында чиркәү авыр вакытлар кичерде – ябылды, җимерелде, фабрика бинасы буларак файдаланылды, әмма хәзерге вакытта бина торгызылган, изгеләндерелгән.

1800 елда Буада ратуша ачыла һәм Сембер магистраты опекасына алына, магистрат яңадан 1830 елда раслана.

Буа бай шәһәр булмый. Шәһәр эшчәнлеген җанландыру һәм керемнәрне тулыландыру өчен 1830 елда Буада Хөкүмәт Карары буенча сентябрь ахырында һәм октябрь башында узган көзге, ел саен үткәрелә торган Пыкрау ярминкәсе ачылган. Ярминкәгә Казан, Сембер, Алатырь, Тәтеш, Цивильск, Чебоксар сәүдәгәрләре ситсы, йон материяләре, рус фабрикаларының сукналарын һәм галантерея товарлары белән килгәннәр. Тирә-юньдәге крестьяннар ипи, колмак, сарык, тире, дегет, тимер әйберләр, балчык һәм пыяла савыт-саба, вак әйберләр, эш атлары һәм мөгезле терлек сатканнар. Бу ярминкәдән тыш, өяздә ярминкәләр Кыят авылында (алпавыт утары каршында) узган, ул җирле һәм хәтта Идел аръягы йонын сату урынына әверелгән.

Буада 1917 елга якынча алты мең кеше яшәгән. Шактый дәрәҗәдә мещаннар өстенлек иткән. XX гасыр башында шәһәрдә ике таш чиркәү һәм гыйбадәтханә, ике агач мәчет, хатын-кызлар гимназиясе, 4 нче сыйныф шәһәр училищесы, ир-атлар башлангыч училищесы булган, прогимназия үзенең ишекләрен 1911 елда ачкан, 1889 елда төзелгән һөнәрчелек мәктәбе, ике мәдрәсә булган. Төрле елларда мәдрәсәдә шагыйрь З.Бәшири укыган, ә тарихчы һәм җәмәгать эшлеклесе Х.Атласи 1898 елда Буа мәхәлләсендә беренче мәдрәсәдә укыткан.

Буа җәмгыятенең иң югары катламын өяздә булган дворян гаиләләре (Ивашевлар - Головинский, Терениннар) тәшкил иткән.

Дворян Ивашевлар ХVIII гасырдан  биредәге җирләргә хуҗа булганнар. Бу төр вәкилләренең берсе 1682 елда Зөя елгасында Ивашевка авылына нигез сала.

Борынгы Ивашевкадан бары тик зур булмаган йортлар һәм утар паркы калдыклары гына сакланып калган.

Буа өязендә танылган дворян гаиләләре санына Терениннар фамилиясе кергән. Аларның төп утарлары Зөя елгасының биек ярында урнашкан. ХVIII гасыр ахырында бу утар Казанның атаклы алпавыты Порфирий Львович Молоствовныкы булган.

Дворяннар һәм шәһәр катламнары Буа өязе халкының аз өлешен тәшкил иткән. Халыкның күпчелеге крестьян-игенчеләр була. Милли состав буенча чувашлар һәм татарлар күпчелекне тәшкил иткәннәр. Сембер губернасының башка өязләре белән чагыштырганда рус крестьяннары аз була, шулай ук өяздә берничә мордва авылы булган.

Өязнең урман өлешендә нигездә чуашлар яшәгән, көньяктагы далада татар авыллары булган. Руслар өязнең төньяк-көнчыгыш өлешендә, Казан губернасы (Тәтеш өязе) чигендә күбрәк булган, биредә үк берничә зур һәм төзекләндерелгән алпавыт авылы булган.

Өяздә нигездә игенчелек белән шөгыльләнәләр, сәнәгать, хәтта ХХ гасыр башынада  да аз үсеш алган була. Һөнәрчелек әйберләре, нигездә, гаилә өчен кулланыла яки җирле базарларда сатыла. Бөртекле культуралардан арыш һәм солы өстенлек итә. Өязне хәтта солы ягы дип тә атыйлар. Буа янында кайбер авылларда киндер чәчкәннәр. Чуашлар колмак үрчетергә ярата, аны югары Идел губерналарына саталар.

Чувашларда барыннан да бигрәк урман, агач эшкәртү һәм ау таралган булган. Бу өяздә башлыча чуаш кәсепләре булган. Тагараклар, көрәкләр ясыйлар,  урман кисәләр.

Урманда бүреләр, куяннар, төлкеләр, аю, чәшке, сусар күп очрый. Чувашлар куркусыз аучылар булалар. Аеруча кыр тавыкларын,көртлекләрне аулау таралган була. Аларны  Сембергә, хәтта Казанга да  сатуга алып килгәннәр.

Шул чорның җирле төбәген тикшеренүчеләре фикеренчә, чуашлар сакчылрак яшәгән, аларның йорты шактый гадиерәк җиһазландырылган. Тикшеренүчеләр билгеләп үткәнчә, «рус цивилизациясенең» тәэсире мондагы чуашларның, руслардан еракта, татарлар һәм мордвалар арасында җыйнак кына яшәгәнлектән, җирле чуашларның өй тормышында аз сизелгән. Татарларның йогынтысы еш кына көчәйгән.».

Рус йогынтысының билгесе - һәр йортта диярлек самавыр була.

Малайлар башлангыч уку йортларында һәм мәхәллә мәктәпләрендә рус телен өйрәнәләр. Йорт тормышы, кием-салым, азык-төлек әзерләү традицияләрен иң элек хатын-кызлар саклаган.

Ашауны казаннарда пешергәннәр, рус ашларын түгел, ә өй казылыкларын һәм салманы өстен күргәннәр.

Татарлар, күрше чувашлардан аермалы буларак, хәрәкәтчән һәм актив рәвештә сатып алу, сәүдә итү белән шөгыльләнәләр. Нигездә, урман кисү һәм урман эшләнмәләре, шулай ук төрле чимал: күн, толып, ярымтун, киез итек, оек, бау, тимер эшләнмәләр һәм башка товарлар белән сәүдә итәләр.

Һөнәрчелек арасында рус, татар һәм крестьян күлмәкләрен тегү дә киң таралган. Буа тегүчеләре белән  танылган була.

Башка һөнәрләрдән йон тетү, плотниклык, урман кисү һ. б. очрый.

Һөнәрчелек белән авыл халкының күп өлеше кышкы чорда шөгыльләнә, аннары төп эшкә – җир эшкәртү хезмәтенә әйләнеп кайта.

1913 елда Буа өязендә 19 волость, 324 торак пункт (шуларның 40ы хутор) була, аларда 250 меңнән артык кеше яши; милли состав буенча халык түбәндәгечә: 43,6% чуаш, 36,6% татар, 15,8% рус һәм 4% мордва. Өяздә 38679 крестьян хуҗалыгы исәпләнә.

Буа өязе өчен дә билгеләнгән яшәү тәртибен җимергән яңа чор башлана. Буада Совет власте 1918 елның 4 мартында (19 февраль) игълан ителә.

1918 елның мартында 32 кешедән торган өяз башкарма комитеты сайлана.

Өяздә элек шәхси милектә булган крестьяннар арасында бүленеш башланган.

1918 елның яз-апрель айларында Буада большевиклар партиясе ячейкасы оештырыла. Аны Иван Сергеевич Космовский (1895 — 1919) җитәкли. Революциягә кадәр ул өяздә укытучы була. Башкарма комитетта ул ике комиссариатны җитәкли: финанс, сәүдә һәм сәнәгать.

Большевистик ячейка ул вакытта җиде кешедән тора, соңрак РКП(б) өяз комитеты үсә.

Гражданнар сугышы Буа өязенә 1918 елның җәе башында килә.

24 июльдә Буаны акгвардиячеләр һәм ак чехлар басып ала, Башкарма комитет эвакуацияләнә.

Өяздә И.Скрипин, и. Космовский, С. Герасим җитәкчелегендәге Кызыл партизан отрядлары эшли.

Шәһәр кызыллар тарафыннан 14 сентябрьдә кайтарыла, җирле дворяннар, сәүдәгәрләр һәм башка хәлле кешеләр өйләрен ташлап, ак гвардиячеләр белән китәләр.

Соңрак сугыш өязгә кагылмаган, әмма йогынтысы көчле булып калган. 1919 елның язында большевиклар партиясе чакыруы буенча Космовский җитәкчелегендәге 80 кешедән торган отряд Көнчыгыш фронтка китә. Аларның күбесе сугышларда һәлак булган, шул исәптән үлгәннән командир да соң хәрби Кызыл Байрак ордены белән бүләкләнгән.

Буа өязенең үзендә дә хәл яхшылардан булмый. Хакимиятнең җәза органнары: милиция, гадәттән тыш тикшерү комиссиясе, халык суды эшли.

Дезертирлык таралган була, еш кына тиф һәм башка авырулар килеп чыккан, җинаятьчелек арткан һ. б. Буаны 20-нче еллар башында килгән ачлык та урап узмаган. Күпләп халык ачлыктан корылган.

1920 елда өяз тормышында зур вакыйга була. Өязнең зур өлеше — яңа административ атамалы-Буа кантоны Казан губернасы урынына төзелгән Татар Автономияле Совет Социалистик Республикасына кушыла. Өязнең бер өлеше Чуваш Автономияле өлкәсенә китә, бер өлеше Сембер губернасында кала. Буа кантонына элеккеге Казан губернасы Тәтеш өязенең берничә волосте – Зур Фролово, Килдураз, Әлки кушылган. 1930 елда, кантоннар бетерелү сәбәпле, Буа районы оеша.

Мәдәният өлкәсендә актив хәрәкәт була.

1919 елның 15 августында рус телендә «Буинская беднота» газетасының беренче саны чыга, ә шул ук елның сентябреннән татарча басмасы  «Буа ярлылары» газетасы чыга башлый. Шул ук көнне Буа урамнарының исемнәрен үзгәртү турында карар кабул ителә. Аптекарская - Кызыл Армия, Троицкая - Энгельс, Миллион - К.Маркс, Казан - Интернационал, Поповская - Космовский, Кладбищенская – коммунарларның 1 нче тулай торагы истәлегенә Төняк  Коммуна, Бульварная - Бебель дип атала башлаган.

1919-1922 елларда - җимереклек елларында – басма тотрыклы була алмый. Газета вакыт-вакыт кәгазь булмау һәм исем алыштыру аркасында чыкмый.

1920 елда Буада Россия телеграф агентлыгы /РОСТА/ "Путь к социализму" газетасы 1920 елның көзеннән 1921 елның гыйнварына кадәр чыга. 1921 елның 15 гыйнварыннан "Алга" газетасы 500 данә тираж белән чыга башлый. 1921 елның 20 июненнән Буада "Хезмәт хакимияте" газетасы пәйда була.

Сәнгать үзешчәнлеге актив үскән. 1918 елның көзендә Буа шәһәрендә Коммунистлар клубы, музыка мәктәбе ачыла, клублар, халык йортлары, уку йортлары, китапханәләр  һәр җирдә драмтүгәрәкләр ачыла. 1919 елның гыйнварында күчмә "Интернациональ сәнгать театры" (12 үзешчән актер) ачылды; халык мәгарифенең өяз бүлеге каршындагы драмтүгәрәк актив эшләде (режиссер вазифаларын Т.Толоряевский башкарды).

Татар үзешчәнлеге дә күренә башлады. Татар танылган профессиональ актерларының килүе һәм аларның Буа шәһәрендә эшләве көчле импульс булды.

1918 елның декабрь башында шәһәргә драма театры артистлары — Камал I , Камал II, Г. Болгарская яшь музыкантлар – С.Сәйдәшев, Р. Белкенин килә. Артистлар спектакльләр уйныйлар һәм куялар, музыкантлар беренче тапкыр музыка студиясен булдыралар, яшьләрне музыкага өйрәтәләр, оркестр оештыралар. Артистларның Буадагы эшчәнлеге 1919 елның язына кадәр дәвам итә.

1924 елда Буага Татар дәүләт театры артистлары Бари Тарханов һәм Зөләйха Богданова килә. Соңгысы татар шәһәр һәвәскәрләр театрын җитәкли. Аның инициативасы белән театр бинасы төзелә, реквизиты даими тулылана, труппа шәһәрдә дә, авылда да спектакльләр куя.

Буада З. Богданова 1924-1950 елларда театр җитәкчесе була.

Театр репертуарында үзәк урынны Г. Камал, К. Тинчурин («Зәңгәр шәл»), М. Фәйзи һ. б. классик драматургия әсәрләре алып тора.

1920 еллар азагыннан Буа кантонында крестьян хуҗалыкларын тоташ коллективлаштыру башлана.

Беренче совхоз 1918 ел ахырында Кыят авылында («Кыят» совхозы) барлыкка килә, шул ук елны «Ивашевский» совхозы һ.б. төзелә 1921 елда кантонда бер коммуна, 16 авыл хуҗалыгы артеле була.

1935 ел башына барлык авылларда да колхозлар (119 колхоз һәм бер «Кыят» совхозы) оештырыла. Игенчелекне яхшыртуда, колхозларны ныгытуда машина-трактор станцияләре  зур роль уйный. Шуларның беренчесе Буа шәһәрендә 1931 елның язында барлыкка килә. 1932 елда беренче язгы чәчүгә 27 трактор чыга (1926 елда бер генә «Фордзон»). Әмма төп көч булып  6000 баштан артык атлар тора, 1929 елда 29 ат абзары төзелә. 1939 елда районда  механикалаштыру үсә -109 трактор, 53 комбайн, 109 трактор исәпләнә.

Күмәк хуҗалыкларда  яңа тәртип буенча идарә структурасы, бригадалар һәм звенолар төзелә. Һәр бригадага җир кишәрлекләре, инвентарь беркетелә. Бригада дисциплина, эшче көчләрне урнаштыру, аның сыйфаты һәм саны, аны исәпкә алу һәм бәяләү өчен җавап бирде.

1932 елда Буада «Колхоз университеты» эшли башлый — колхозларга кадрлар әзерләү курслары, шулай ук колхозчыларны Казанга укырга җибәрәләр, район хуҗалыкларында да тракторчылар курслары эшли.

Алдынгы хуҗалыклар арасында аеруча Түбән Наратбаш авылында күмәк хуҗалык аеруча аерылып торды. Монда 1931 елда 17 хуҗалыктан «Урманай» колхозы оеша. 1935 елда барлык 249 хуҗалык та  колхозда була.

«Урманай» колхозы соңрак Коганович исемендәге колхозга үзгәртелә. Колхозда мул уңыш җыеп, яңа культура үстереп, зур эш тәҗрибәсе буенча сорт сыныйлар. 1939-1940 елларда колхоз стенды Мәскәүдә Бөтенсоюз күргәзмәсендә ТАССР павильонының төп залында рәсмиләштерелә. Күп кенә хезмәтчәннәр медальләр һәм күргәзмәнең истәлекле грамоталары белән бүләкләнде. (агротехник, аннары колхоз рәисе урынбасары Ф.Г..Гарипов 1939 елда лабораториядәге эшчәнлеге өчен кече көмеш медаль белән бүләкләнә).

Бөек Ватан сугышы елларында Буа районы халкы тылда һәм фронтта үзләренең патриотик бурычларын лаеклы үтәделәр. Ун мең буалы үз Ватанын кулларына корал тотып саклаган, аларның җиде меңе һәлак булган. Сугыш елларында шәһәргә 7 балалар йорты эвакуацияләнә. Әлеге чор тарихының аерым сәхифәсе-Зөя – Буа тимер юлы төзелеше тарихы.

Буа театры

ТЕАТР ТУРЫНДА МӘГЪЛҮМАТ

Буа дәүләт драма театры-Татарстанның яшь театр коллективларының берсе, Театр коллективы актив гастроль эшчәнлеге алып бара һәм Татарстанның һәм Россия Федерациясенең башка шәһәрләрендә үз спектакльләре белән еш чыгыш ясыйлар. Буа драма театры күрше районнарга чыга: Апас, Кама Тамагы, Чүпрәле, Кайбыч һ.б. андагы тамашачылар театр коллективы иҗаты белән яхшы таныш инде.

Театр репертуары рус һәм чит ил драматургларының классик әсәрләреннән, шулай ук Р.Сәгъди, Ә. Камалиев, Л. Лерон, И. Шиһапов, Т. Миңнуллин һ. б. милли авторларның әсәрләреннән тора. Театрның коллективында 100гә якын кеше, шул исәптән иҗат хезмәткәрләре һәм техник персонал эшли.

ТЕАТР ТАРИХЫ

Буа драма театрының тарихы 1917 елның маена, укытучы Мифтахетдинов җитәкчелегендәге һәвәскәрләр коллективының шәһәрдә беренче тапкыр спектакль куелуына кайтып кала. Тиздән шәһәргә күп кенә танылган актерлар килгән, бу һичшиксез театрның барлыкка килүенә уңай йогынты ясаган. 1918 елда Буада Салих Сәйдәшев һәм Айдаров ярдәме белән профессиональ театр һәм сәнгать мәктәбе оештырыла.

1924 елда Буа театрының республиканың беренче Атказанган артисты Б.Тарханов инициативасы буенча барлыкка килгән үз йорты була. Аңа Буа драма театры 1949 елга кадәр булган театр бинасын төзү өчен дәүләт акчалары бүлеп бирелә.

Театр эшчәнлегенең яңа этабы 2002 елның февралендә шәһәр мәдәният йортында беренче репетициясенә җыелган энтузиастлар коллективы белән бәйле. 2007 елның мартында коллектив дәүләт театрының рәсми статусына ия булды, шулай итеп Буа драма театрының икенче тапкыр туды.

Шул вакыттан бирле яшь коллектив үз репертуарында 20дән артык спектакль туплады инде. Кайбер спектакльләрдә сәхнәгә театрның сәнгать җитәкчесе һәм директоры, Татарстанның атказанган артисты Р. Садриев чыга. Тамашачылар арасында театрның әйдәп баручы актерлары: З. Морзаханова, Л. Гайнуллина, И. Латыйпов, А. Шәрәфетдинова, Ч. Хикмәтова һ. б. бик популяр.