2020 елның 20-26 июнь көннәрендә Татарстан Республикасы территориясендә урыны белән урманнарның югары янгын куркынычы (4 класс) булыр дип көтелә.
Татарстан Республикасы буенча Россия ГТХМ Баш идарәсе хәбәр иткәнчә урман януның билгеләре: көек исе, томансыман төтен, кошларның, хайваннарның, бөҗәкләрнең үз-үзләрен тынычсыз тотышы, аларның бер якка күчүе, горизонттагы төнге таң.
Урман янгынын ничек сүндерәләр? Янгын кырыйларын яфраклы агач ботаклары. көпшәк грунт белән күмеп һәм җир полосалары ясап, ут хәрәкәте юлында киң канаулар казып янгынны сүндерергә мөмкин.
Янгын торак пунктка якынлашканда нишләргә? Кешеләрне эвакуацияләргә, беренче чиратта, балаларны, хатын-кызларны һәм өлкәннәрне. Кешеләрне утның перпендикуляр таралу юнәлешендә чыгарырга, су буйлап хәрәкәт итәргә кирәк. Авыз һәм борынны төтеннән саклау өчен юеш мамык-марля бәйләвече, сөлге, киемнең бер өлеше белән ябарга кирәк. Үзең белән документларны, акча, бик кирәкле әйберләрне алырга. Шәхси әйберләрне таш корылмаларда яки җир белән күмелгән чокырда гына саклап калырга мөмкин. Эвакуациягә чыгу мөмкин булмаганда (торак пунктларда массакүләм янгыннар) герметлашкан таш биналарда, гражданнар оборонасы сыену урыннарында яки зур ачык мәйданнарда, стадионнарда яшеренеп көтергә мөмкин. Урманда янгын чыккач, куркуга бирелмәгез. Башта шартларны анализлагыз. Рельефның калку ноктасына менәргә яисә биек агачка үрмәләргә, янгын учагы булган урынны табарга, ут таралу юнәлешен һәм тизлеген билгеләргә, сулыкның, сазлыкның, урман асларының, торак пунктларның урнашуын күрергә кирәк. Әгәр юл киселгән булса, янгыннан утрауларда, сайлыкларда, сазлыкта, кыя түбәләрендә һ.б. ышыкланырга кирәк. Качу урыннарын агачлардан ераграк сайлагыз - алар янгын вакытында, тамыры янганда, тавышсыз гына авырга мөмкин. Ут якынлашканда, киемнәрне су белән чылатыгыз, суга ятыгыз, ләкин камыш янында түгел. Бөтен нейлон, капрон һәм башка тиз эри торган тукымалы киемне салыгыз, янучан һәм җиңел янып китүчән кирәк-яраклардан арыныгыз. Әгәр дә сез урманда зур булмаган янгынга тап булсагыз, аны туктату һәм бер үк вакытта, мөмкинлек булса, якындагы торак пунктка яки урманчылыкка ярдәм сорап кемне дә булса җибәрергә кирәк.
Урман янгыннары вакытында үзеңне ничек тотарга? Урманда янгын еш кына кеше гаебе белән барлыкка килә - бу ут белән саксыз эш итү дә, сүнмәгән учак та, ташланган шырпы яки тәмәке дә, балалар шаяруы да. Кайвакыт янгын чыгуның сәбәбе булып яшен яшьнәү булырга мөмкин, әмма мондый очраклар шактый сирәк. Шулай да урманда ут стихиясе белән очрашырга туры килсә, нәрсә белергә кирәк соң? Ничек урман янгынына юл куймаска? Әгәр янгын чыккан булса, нишләргә? Урманда янгынны ничек булдырмаска тырышырга? Беренчесе - ялга яки походка чыгарга әзерлек. Үзең белән чиләк, балта һәм
көрәк алырга тәкъдим ителә. Биш һәм аннан да күбрәк кеше бергә җыелсагыз, бу, әлбәттә, яхшы. Әгәр поход ялгыз булса? Турист-ялгызы үзен чиләкләр һәм балталар белән тутырмаячак. Ялгыз поход өчен (янгын ихтималы аркасында гына түгел) чехолы булган җыелма сапер көрәге сатып алырга һәм аның кырыйларын кайрарга киңәш ителә. Шулай итеп, ул сезгә көрәк тә, балта да булып хезмәт итәчәк. Икенчесе - урманда учак ягып йөргәндә саклык чараларын күрергә кирәк. Мондый чарага гомумән ут белән бәйле бөтен нәрсә керә. Костерны бернинди очракта да агачлар астында ягырга ярамый. Коры үлән яисә якында гына коры агач төпләре урнашкан урында да учак якмаска. Учак урынын алдан ук әзерләргә яки элеккеге иске учакны кулланырга тырышырга кирәк. Беренче номерлы алтын кагыйдә - беркайчан учакны күзәтүсез калдырырга ярамый!
Әгәр дә аерым зарурлык таләп ителмәсә (сигнал учагы, мәсәлән), зур учак якмагыз. Ул мөмкин кадәр азрак очкыннар бирсен, бигрәк тә җил вакытында. Җил килгәндә ут ачканда аның көчен һәм юнәлешен исәпкә алыгыз, чөнки утлы очкыннар үләннәр яисә агач яфраклары януга китерергә мөмкин. Ягулык рәвешендә коры яфраклы ботакларны (дары кебек яна) кулланмаска тырышыгыз, чөнки учактан очкыннар гына түгел, ә пыскып беткән яфраклар да очачак. Якын-тирәдә сулык булса, су белән тәэмин ителегез. Урнашу урыныннан киткәндә, учакны әйбәтләп сүндерергә, өстенә су сибәргә һәм туфрак салырга кирәк. Киткәндә тулысынча ышаныгыз: учак сүнгән һәм сез киткәннән соң беркадәр вакыт үткәч ялкын яңадан кабынмаячак. Үзегездән соң тәртиптә калдырыгыз һәм, кем әйтмешли, хәерле юлга.
Әгәр дә сезгә урманда янгын чыгу белән очрашырга туры килсә, нинди чаралар күрергә икән - мәсәлән, кемдер ташлаган учак янында пыскып яткан урман түшәмәсе күрсәгез, моны үзегез сүндерергә тырышыгыз. Кайвакыт ялкынны таптау да җитә (дөрес, бераз сабыр итәргә һәм үләннәрнең яки түшәкләрнең чыннан да пыскылмавына инанырга кирәк, югыйсә ут яңадан барлыкка килергә мөмкин). Килеп туган хәлгә дөрес бәя бирергә тырышыгыз. Конкрет шартлардан чыгып, сез мөстәкыйль рәвештә янгынны сүндерүне хәл итәрсезме, яки сезгә ярдәм кирәк булачакмы. Үз көчегезне артык бәяләмәгез. Янгынны күрсәгез, аны сүндерергә тырыштыгыз, ләкин берни дә барып чыкмады, ә ул көчәйде генә, бәлагә эләкмәс өчен, ераграк китәргә кирәк. Махсус хезмәтләргә тизрәк хәбәр итү мөмкинлеген эзләгез. Мондый очракларда Гадәттән тыш хәлләр министрлыгы хезмәтләре ("01" телефоны), ЕДДС (телефоны - "112"), егерьлар, урманчылар булырга мөмкин. Төркем походында авыр кирәк-яракларны группаның бер әгъзасыннан алырга һәм аны якындагы торак пунктка яки ярдәм сорап автомобиль трассасына җибәрергә кирәк. Төркемнең башка әгъзаларына янгын урыныннан китү яхшырак. Бер-берегезне күздән югалтмагыз. Хәлнең кинәт үзгәрүен (тизлекнең үзгәрүен һәм җилнең юнәлеше үзгәрүен) исәпкә алыгыз. Еш кына торфяниклар булмаса, янган участоклар бердәнбер куркынычсыз зона булып тора. Ут җилгә каршы да (кызурак), аңа каршы да (акрынрак) хәрәкәт итә, ә тау битендә күпкә тизрәк хәрәкәт итә. Көнлек янгын режимын күздә тотыгыз. Яну еш кына чык кибүдән соң (иртәнге 9-10 сәг) иртә белән башлана һәм кичке чык төшү белән (кичке 20-21 сәг) тәмамлана. Төнлә янгын "йоклый". Янгын аеруча көчле тәэсир итә һәм көндезге вакытта - 13 дән 17 сәгатькә кадәр тарала. Яңгыр яуыр алдыннан янгын януы кичен көчәя. Бик корылыклы, эссе һава шартларында (5 нче класслы) янгыннар шулай ук төнлә дә тарала, гәрчә, кагыйдә буларак, төнлә астан һәм аскуймалардан ясалган формада гына булса да. Әгәр дә сез янып килүче янгынны вакытында сиздегез, һәм янгын учагы зур булмаган мәйданга ия икән, сез мөстәкыйль рәвештә аны локальләштерергә һәм
Сулык янында булганда, утка су салыгыз, юеш материя белән ялкынны бәргәләгез. Янучы үләнне сынган ботаклардан "себерке" ясап сүндерергә мөмкин. Шул ук вакытта, себергән кебек төп ут ягына таба сүндереп барырыга кирәк. "Себеркене" берничә тапкыр сукканнан соң, үзе янып китмәсен өчен, кулларда берничә тапкыр борырга кирәк. Сак
булыгыз, торфлы янгын бик куркыныч һәм куркыныч яна. Күзгә төтен керә, тын алу бик авыр. Һәләкәт зонасыннан ут һәм төтенне артта калдырып, җил юнәлешендә китергә кирәк. Аяк астында янучы җир, Сезнең бик куркыныч зонада калганлыгыгызны күрсәтә. Торф янганда җир убылулар барлыкка килә, бу бик куркыныч тудыра. Шундый шартларда хәрәкәт иткәндә, кулга таяк алып, аяк астын тикшереп барыгыз. Исегездә тотыгыз, торф янганда 600 градуска җитә. Янгын зонасыннан чыккач, тиз арада бу турыда хәбәр бирегез. Янгын координаталарын, күреп алган вакытыгызны, сәбәбен ( белсәгез) хәбәр итегез.
Теләсә кайсы табигый территориядә ут белән сак булыгыз. Сезнең җыйнаксызлыгыгыз зур проблемаларга сәбәп булмасын өчен, түбәндәге кагыйдәләрне үтәгез: - кырларда һәм аланнарда бервакытта да коры үлән яндырмагыз. Әгәр сез башкаларның моны ничек эшләүләрен күрсәгез, аларны туктатырга һәм үлән януының бик куркыныч булуын аңлатырга тырышыгыз; -коры урманда яки торфяникта беркайчан да учак якмагыз. Иң элек, учакның минераль туфракта (ком яки балчык) урнашуына инаныгыз. Учак ягып җибәргәнче, учак якасыннан һәм аның тирәсендә бер метр радиуста урман түшәмәсен җыегыз; - китәр алдыннан учакны яхшылап сүндерегез. Көлен туздырып очкын, ут калмавына инаныгыз. Урманда төрле пиротехник эшләнмәләр: петардлар, бенгаль утлары, шәмнәр һ.б. кулланмагыз. Машиналарда һәм аеруча мотоциклларда урманга кермәгез. Төтен торбасыннан чыккан искра янгын чыгарырга мөмкин, бигрәк тә лишайник япмалы коры урманда.
Превентив чаралар (башка сүзләр белән әйткәндә – саклык чаралары) - урман янгыннары белән көрәшүнең иң нәтиҗәле ысулы. Бу дөньяның күп кенә илләренең тәҗрибәсе белән раслана. Россия Гадәттән тыш хәлләр министрлыгының ТР буенча Баш идарәсенең "Ышаныч телефоны" 8 (843) 288-46-96